9 juli
Ons programma zit behoorlijk vol. Dat betekent soms gehaast, de groep bij elkaar sprokkelen, en doorsjokken maar het volgende punt. De drukte van de afgelopen week heb ik wel achter me gelaten, vanmiddag had ik echt het gevoel een paar tandjes teruggeschakeld te zijn in de namiddagzon van Artas. En toen moesten we weer door. Bij een praatje met de dochter des huizes komt juist de verveling aan de orde: je leven speelt zich noodgedwongen af op een klein stukje rondom Bethlehem.
In Bethlehem begon de dag, met een bezoek aan de Melkgrot waar Maria Jezus verzorgde, waarna we een kort bezoek pleegden aan een houtsnijfabriekje. Daar maken ze souvenirs, wat een paar mensen werk geeft en ons de gelegenheid een leuk kerststalletje, beeldje of glow-in-the-dark Jezus te kopen. De volgende bestemming was de Geboortekerk, een van de belangrijkste christelijke plekken. Bijzonder om daar te zijn, maar de kerk maakte soms ook een wat kitscherige indruk. Heel anders dan de kerken die we in Rome zagen vorig jaar. Donker ook.
Voor de lunch was er gelegenheid over de markt te lopen. De Marokkaanse deelnemers herkenden het beeld gelijk, voor mij was het eigenlijk de eerste echte Arabische ervaring. Het beviel goed, de sfeer op zo’n markt is heel bijzonder.
Finnen?
Het middagprogramma speelde zich af in Artas, een klein dorpje buiten Bethlehem. Er wonen 4000 mensen, waarvan 1000 kinderen. Het staat vooral bekend om het Slafestival, wat niet om huiselijk geweld gaat maar om de groene blaadjes. Een groep is actief om de lokale geschiedenis en folklore te bewaren en documenteren, nadat een Finse journalist meer wist van de familiegeschiedenis van de bewoners dan zijzelf. Eerder al, in de jaren ’20, had een Finse fotografe het dorpsleven in beeld gebracht. Wat Finnen zo trok in Artas wist niemand. Ze zijn er ook bezig met stimuleren van lokale kunst en cultuur, er werden verschillende schilderijen getoond.
De kinderen in het dorpje waren geweldig, toen we langs ze liepen wilden ze allemaal op de foto. We hoorden later wel dat veel kinderen getraumatiseerd zijn door alles rond de bezetting, en dat dat op scholen problemen oplevert. Een ander probleem is docentenuitval, maar dan niet door ziekte, maar omdat de docent is opgepakt. Een docent uit het dorpje verteld al vaak opgepakt te zijn geweest, en maanden vast te hebben gezeten. Een keer zelfs samen met een leerling. Politiek actief zijn kan daar al een reden voor zijn. Hoe vervelend ook, hij werd niet slecht behandeld in het gevangenenkamp, en gebruikte zijn tijd om te studeren. Voor Palestijnen is een goede opleiding de enige uitvlucht uit het leven dat ze leiden. Veel Palestijnen zijn daarom goed opgeleid. Ook hier komt het weer terug: ze hebben veel, maar dat ene belangrijke hebben ze niet: vrijheid.
In Artas ligt ook een christelijke kerk met klooster. Een non vertelde over wat zij en de 6 andere nonnen deden, hoe ze zich inzetten voor het welzijn van de dorpsbewoners. Verschillen in geloof zijn ondergeschikt aan de solidariteit, en de dorpsbewoners, allemaal moslim, zijn blij met de kerk.
Het uitzicht vanaf het dorp is prachtig. De heuvels, de kleine huisjes, het landschap. Maar ook hier doemt weer een nederzetting op aan de horizon. Het schijnt zelfs dat de Israeliers nu een riolering zo aanleggen, dat het vuile afvalwater richting de akkers van Artas gaat, in plaats van het ongebruikte land aan de andere kant van de heuvel. Dat naast het gebruikelijke landjepik.
Toch houden de mensen hoop. In de avondzon liepen we achter een vrolijk zingende iman aan het dorp uit. Een prachtig moment, hoewel Hassan de Cameraman wel even zenuwachtig werd omdat hij zijn camera nog niet helemaal klaar had. De groep liep richting Salomon’s Pools, een duizenden jaren oud bassin voor irrigatiewater. Nu staat het bijna leeg, en ligt er vooral afval in het water. Het milieu staat hier niet hoog op de prioriteitenlijst. Hier hebben we als groep voor het eerst samen nagepraat, wat heftige discussies opleverde.
Het werd thuis nog laat, eerst met het kennismaken met een broer die uit de VS over was, een gezellig bezoek aan de buren, daarna met een gesprek thuis met de kinderen van onze gastfamilie, en voor het slapen gaan praat je samen ook nog even na. De kinderen (tussen de 17 en 22) zijn wat directer dan hun ouders. Het leven hier is saai. Je zit op een stuk van 10 bij 10 kilometer, je kan moeilijk naar vrienden in Ramallah door de checkpoints, er is nauwelijks een uitgaansleven, en de perspectieven op een baan zijn slecht. Je wordt vernederd door de Israelische soldaten als je de grens met Jordanië overgaat. Ben Gurion Airport in Tel Aviv is verboden gebied voor Palestijnen. Toch willen ze niet weg, daarvoor houden ze teveel van hun land, van de hechte gemeenschap hier. En ik kan me dat goed voorstellen.
Goed te horen dat er een kritische dialoog is, Michel. Je schrijft aardige stukjes. En je poging tot beschrijving van onvrijheid is al voor een deel geland. Maar heeft de muur meer levens gekost dan gespaard? Wie is er dan bijziend. Er was een tijd zonder muur, met werkgelegenheid, maar uit die tijd dateren vele zelfmoordacties, die weer wraakacties ten gevolg hadden. De muur is in dat opzicht een logisch gevolg. De muur zal verdwijnen als de haat verdwijnt. De bezetting was het antwoord op een oorlog van 4 arabische staten om de Joodse Staat van de kaart te vegen, tbv een tijdelijke nieuwe veilige grens. Het opgeven van bezetting heeft in de Gazastrook geen vrede gebracht, dus is het ruilen van land voor vrede gestaakt. Ook de eerdere verdeling van land (Baraktijd) is geweigerd. Die uitzichtloze situatie hebben de Palestijnen zelf mede veroorzaakt. Ik denk dat het weinig nuttig voor de vrede is om met de Palestijnen of met elkaar te gaan vitten op de Joden, want daardoor wordt de haat versterkt en blijft de muur bestaan. Beklagen kan hetzelfde effect hebben. Een spiegel kan wel effect hebben, als dat gebeurd heeft jullie reis zin gehad. Naar ik hoop kan Abbas de terugkeer naar normalere verhoudingen in gang zetten.
Nog een goede tijd gewenst.
Ik merk hier weinig van haat. Wel van frustratie, omdat Israel nooit een serieuze poging heeft gedaan vrede te krijgen. De Palestijnen zijn bereid om met een fractie van het “oude” Palestina genoegen te nemen, maar zelfs dat is nog niet weinig genoeg. Gaza is niet teruggegeven, niet zolang de grenzen dicht worden gehouden. Dat is als tegen gevangenen zeggen dat ze vrij zijn, want de hele gevangenis is van hun. Behalve de deuren, de muren, de gangen, etc.
Laat ik het zo zeggen: stel, mijn voorvaderen woonden op de plek waar nu jouw huis staat. Mooi huis, mooie tuin. Ik kom daar aan, claim jouw huis en tuin, misschien vlucht je vrouw, en dan zeg ik: je mag een hoekje van de tuin hebben. Dan neem ik het huis, en ik bouw een grote muur die nog eens een stukje van jouw stuk tuin afhaalt (af en toe gooien jouw kinderen namelijk stenen vanaf dat stukje tuin).
En stel je dan voor dat jij dan niet kwaad wordt, maar zegt dat je in vrede met mij, die in jouw voormalige huis zit, wilt leven.
Er wordt hier niet gevit op de joden. Niet door de Palestijnen in elk geval. Er wordt gevit op de (wereld)politiek die niets doet aan een bezetting die betekent dat mensen niet naar hun familie kunnen, niet meer naar hun boomgaarden, geen werk hebben, door Israelische soldaten worden vernederd, uren moeten wachten in de hete zon bij een checkpoint, nauwelijks naar ziekenhuizen kunnen, niet naar hun heilige plaatsen in Jeruzalem mogen. En toch blijven ze aardig. Echt, ga hierheen, kom kijken, en probeer dan te snappen dat het recept voor vrede alles behalve de onderdrukking hier is.