Late selectie zo laten

Minister Plasterk komt tegemoet aan een wens van GroenLinks – maar dat had hij niet moeten doen. In zijn “mid-term review” van het onderwijs laat hij in een zinnetje vallen dat de “vroege selectie” misschien wel anders moet. Het taboe op de Middenschool moet worden doorbroken. Ik houd dat taboe liever in stand, in het belang van de leerling. De Middenschool is een typisch politieke oplossing: namelijk de oplossing voor een ander probleem. En niet eens een goede oplossing.

Om eerst maar een misverstand weg te nemen: zo vroeg wordt er nu ook weer niet geselecteerd. Natuurlijk, aan het eind van de basisschool komt er een advies en een CITO-resultaat, maar dat is vaak nog niet definitief. Een advies vmbo/havo of havo/vwo komt vaak voor. Middelbare scholen spelen daarop in, met vaak gemengde brugklassen. De daadwerkelijke selectie vindt pas na 1 of 2 jaar plaats voor veel kinderen.

Waarom ben ik nu tegen de middenschool, en in bredere zin tegen de commotie om die zogenaamd vroege selectie?

Allereerst doet het onrecht aan het onderwijs. Alsof basisscholen niet in staat zijn om een goed advies te geven, alsof middelbare scholen niet in staat zijn kinderen in de goede richting te sturen. Ik ken te weinig verhalen van kinderen die te laag zijn ingeschat, eerder dat ze te hoog zitten. Vaak is dat niet eens een probleem veroorzaakt door de school, maar door ouders en kinderen die denken dat je zo theoretisch mogelijk onderwijs moet volgen. Het gevolg: tekorten aan goede vaklui, en veel kinderen die liever met hun handen bezig zouden zijn dan met de boeken waar ze nu mee geconfronteerd worden.

Ten tweede is het niet in het belang van kinderen om lang gedwongen te worden in een gemengde groep te zitten. Degenen aan de onderkant zijn altijd degenen die het laagste scoren. Dat is funest voor het zelfvertrouwen. Er is ook geen haalbaar doel, want zo slim als de slimste kinderen in de klas zullen ze nooit worden. Het gevolg is demotivatie: het maakt toch niet uit wat je doet. Ontplooiing en ontwikkeling kan je wel vergeten.

Aan de andere kant van het spectrum zitten de slimme kinderen. Die hebben minder aansluiting met de rest (het zijn immers “nerds”), vervelen zich over het algemeen te pletter omdat alles zo makkelijk is (anders haken de minder slimme kinderen af), kortom, zij worden evengoed gehinderd in hun ontwikkeling.

Beide soorten kinderen heb ik in de praktijk meegemaakt. Op mijn vorige school in Zoetermeer, waar leerlingen van mavo t/m gymnasium door elkaar zaten. En ik maar aan het huilende meisje, iemand die met hard werken mavo net aan zou kunnen, uitleggen dat ze weliswaar de toets goed had gemaakt, maar dat de anderen ‘m beter hadden gemaakt en zij dus toch een 5 had. Tegelijk was het haast onmogelijk om iets extra’s te bieden aan de slimme kinderen, omdat je ondertussen 2/3 van de groep iets anders moest laten doen.

Op mijn huidige school, een categoraal gymnasium, hoor ik van ouders vooral opluchting. Opluchting omdat hun kind eindelijk zichzelf kan zijn, eindelijk wordt uitgedaagd, eindelijk weg is van die basisschool die zo makkelijk was. Het wordt weer uitdagend. Dat dat niet alleen geldt voor de gymnasiasten bleek op mijn vorige school wel uit het verhaal dat de brugklassen met alleen mavo-leerlingen de resultaten beter waren, zowel qua leren als sociaal. De reden lijkt simpel: je kan op je eigen niveau worden uitgedaagd en het beste uit jezelf halen. De top van de klas is bereikbaar.

Vroege selectie lijkt vooral bedoeld om op kunstmatige manier kinderen te mengen en “klasseverschillen” weg te werken. Maar dat is niet het doel van het onderwijs. Het doel is om kinderen voor te bereiden op het volwassen leven, door kennis op te doen, door in een veilige omgeving op te groeien. Die veiligheid mist in een Middenschool.

Wat moet er dan wel gebeuren? Laatbloeiers bestaan, en daar moet je ook wat voor bieden. Het zijn er niet genoeg om je hele onderwijssysteem overhoop te gooien. Wat wel moet gebeuren, is het vergemakkelijken van de overstap naar een ander schooltype. De route omhoog (en omlaag) moet niet met hindernissen bezaaid worden. Daar kan je je leerdoelen en programma’s op afstemmen. Vroege selectie is geen probleem – het definitieve karakter ervan wel.

Bij al die zaken moet je niet vergeten dat het ook gaat om het welzijn van de leerlingen. Zorgen dat ze zich goed voelen in de klas, en positief uitgedaagd. Niet het onmogelijke verlangen. En het onderwijs niet inzetten als middel om de maatschappij als geheel te verbeteren. Mislukken van ideologische plannen is erg, het mislukken van plannen over de hoofden van goedwillende kinderen is nog erger.