Gekozen burgemeester is ondemocratisch

Met de naderende raadsvergaderingen duikt de gekozen burgemeester weer op diverse plaatsen op. Zou het niet veel democratischer zijn als we af zouden stappen van een benoemde burgemeester? Uiteraard wordt de zogenaamde kloof tussen politiek en burger daar ook weer bij gehaald. In de NRC van dit weekend stond een opinie-artikel van Frank Ankersmit met die strekking.

Er wordt uitgegaan van twee aannames: dat een gekozen burgemeester een gemeente een echte politieke gemeenschap maakt waarbij de burger zich direct betrokken weet, en dat landelijke afgeleiden van partijen niet in de lokale politiek thuishoren. Beide aannames zijn wat mij betreft onjuist.

Om te beginnen met de simpelste: de dominantie van landelijke partijen in de lokale politiek. Door daarover te klagen wordt een zeer onterecht beeld van lokale afdelingen van landelijke partijen geschapen. Die zijn volop bezig met lokale politiek en lokale issues. Redelijk onafhankelijk van landelijk, maar wel vanuit een gedeelde ideologie met een moederpartij. Natuurlijk draagt het landelijk bureau zaken aan, maar de kern is toch het lokale politieke werk. En regelmatig werkt het ook andersom: zaken die lokaal spelen worden doorgegeven aan “Den Haag”. Gelukkig maar dat het zo werkt, want waarom zou ik een lokale groene en linkse partij moeten oprichten als er al zo’n partij op landelijk niveau functioneert? Waarom niet profiteren van gelijkgestemden in het land die met dezelfde lokale problematiek te maken hebben? Waarom niet die duidelijkheid aan kiezers geven: wij staan voor dezelfde idealen als onze landelijke tegenhanger? De kiezer is hier alleen maar mee gebaat. Een deel van de kiezers stemt lokaal trouwens structureel op een andere (landelijke) partij dan bij landelijke verkiezingen. Een teken dat de kiezer daar ook onderscheid tussen kan maken. De kloof wordt dus kleiner, en de kiezer beter bediend, door de keuze uit landelijke en lokale partijen.

De andere aanname, de zalvende werking van een gekozen burgemeester, is moeilijker te weerleggen. Hoe kan je immers als ware democraat tegen een gekozen burgemeester zijn? Dat hangt een beetje af van je uitgangspunt. Voor mij is dat het idee dat de gekozen volksvertegenwoordigers, de gemeenteraad dus, het hoogste orgaan van de gemeente vormen. De uitvoerende bestuurders, de wethouders, voeren de kaders van de raad uit. De burgemeester zit ook in het college van B&W, en als die een eigen politiek mandaat krijgt botst dat met dat van de raad. Wat dan?

Een gemeenteraad is iets bijzonders. In die raad zijn alle meningen vertegenwoordigd. De kiesdrempel in Nederland is zo laag als maar kan: het aantal stemmen gedeeld door de beschikbare zetels. Toegankelijker is niet mogelijk. In zijn geheel is de raad daarmee een afspiegeling van de bevolking. Een burgemeester is alleen, en als dat een politieke functie is wordt slechts 1 mening, die van de grootste groep in de gemeente, vertegenwoordigd. Dat gaat in tegen mijn democratische uitgangspunt van evenredige vertegenwoordiging. De macht hoort bij de raad te liggen, en dat maakt een politieke burgemeester bijna per definitie onmogelijk.

De vraag is ook of een gekozen burgemeester de politiek nou zoveel spannender maakt. Ja, als je bovenstaande leest krijg je meer conflicten, en dat is altijd nieuwswaardig. Maar verder? Als gemeenteraadsverkiezingen nu al zo weinig interesse opleveren, waarom een burgemeestersverkiezing dan wel? Juist de gemeenteraadsverkiezingen zijn veel persoonlijker dan landelijk. De politici komen uit de buurt, doen de politiek in hun vrije tijd, dus staan volop in de maatschappij. Dichterbij kan haast niet.

Dat de interesse in gemeenteraadsverkiezingen afneemt heeft eerder andere oorzaken. De maatschappij is veranderd, ons mediagebruik is veranderd. Lokale kranten zijn verdwenen, het landelijke nieuws staat meer op de voorgrond, en via tv en internet komt de hele wereld in de huiskamer. Het nieuws van om de hoek is paradoxaal genoeg verder weg dan ooit. Juist gemeenteraadsleden balen hiervan: hun prestaties van 4 jaar worden vaak overschaduwd door wanprestaties op landelijk niveau. Andersom kan natuurlijk ook: partijen die ineens groeien zonder dat daar een lokale reden voor is. Het zou mij wat waard zijn als dat anders zou zijn. Daarvoor moeten we echter niet alleen naar het systeem kijken, maar vooral naar om wie het gaat: de kiezers. Die verander je niet zomaar. Ook een gekozen burgemeester kan daar niets aan doen.